Eindelijk echte mannen

Bij Nader Inzien 2023

Vanavond heb ik in de bioscoop flink gebruik gemaakt van een van mijn privileges. Huilend heb ik naar een film gekeken. Aan het einde reikte mijn vriendin mij een zakdoekje aan en eenmaal buiten gaven we elkaar een warme knuffel terwijl ze aan mij vroeg waarom de film mij zo raakte. Ik luchtte mijn hart en zij luisterde.

De film waar we naar hadden gekeken was Close. Twee jongens van dertien, Leo en Remi, hebben een hechte vriendschap. Ze slapen vaak samen, vertellen hun geheimen en delen hun dromen. Maar hun hechtheid verandert snel als ze naar de middelbare school gaan. “Zijn jullie samen? Zijn jullie een koppel?” vragen de meisjes. Sommige jongens gaan er ruwer mee om.

Hoewel sommige klasgenoten wel sympathiek tegenover de vriendschap staan, kan Leo de druk van de vragen en opmerkingen niet aan. Door het verhaal heen krijg je de fijne kneepjes van een bijzonder vak mee: mannelijkheid. Leo’s hockeycoach moedigt hem aan, “Blijven proberen, doorbijten!” Zijn broer zegt hem te gaan slapen als hij zijn hart probeert te luchten.

De mannelijke waarden, zoals die van sterk zijn, worden keer op keer bevestigd. En niet alleen door mannen. Is er in die wereld wel ruimte voor de eerlijke kwetsbaarheid die de jongens elkaar tonen?

Echte mannen

Gender was eeuwenlang een thema dat over vrouwen ging, net zoals ras over donkere mensen en klasse over arme mensen ging. Cismannen waren de standaard en vrouwen waren de plek waar gender plots als thema verscheen. De meeste mannen dachten dat ze niet zoveel met het thema te maken hadden. Zelfs feministen bevestigden dit idee soms impliciet. Simone de Beauvoir beschreef de man bijvoorbeeld als zichzelf bepalend, als subject, terwijl de vrouw volgens haar in verhouding tot de man werd bepaald.

Maar we zitten op een kantelpunt. Cismannen zijn vandaag de dag eindelijk echt mannen. Daarmee bedoel ik niet dat ze nu sterker zijn of meer voldoen aan mannelijke standaarden. Ik doel op iets nieuws.

De afgelopen maanden gebeurde er namelijk iets bijzonders: meerdere mannelijke vrienden gingen apart van elkaar een gesprek met mij aan over hun mannelijkheid. Het ging over schaamte, over seks, over communicatie en over geweld. Het gesprek was niet altijd makkelijk, maar wel hard nodig. De rol van mannelijkheid in hun leven was zichtbaarder geworden. Ze zagen zichzelf niet gewoon als mens, maar ook als man of als iemand die tot man werd gemaakt.

In stilte

Wat opvalt in Close, is dat Leo stiller wordt naarmate hij stoerder wordt. Niet alleen zijn kwetsbaarheid bij Remi gaat verloren, maar ook naar de rest van zijn omgeving sluit hij zich af. Als zijn vriendschap met Remi verslechtert, spreekt hij daar met niemand over.

Ook de mannen die ik over mannelijkheid hoor, praten weinig met elkaar. Dat is precies wat mannelijkheid doet: het maakt kwetsbaar zijn en hulp vragen moeilijker. Bij elkaar kunnen mannen daarom vaak niet terecht. Dat betekent niet dat ze bij vrouwen een veilige haven vinden, want ook daar zijn er redenen om mannelijk te willen zijn.

Leven zonder kwetsbaarheid te tonen is vaak eenzaam en onnodig zwaar. Hoewel de wereld vol zit met steun en kennis, voel je je gedwongen om jouw emotionele problemen toch iedere keer alleen op te lossen. Mensen die rond genderthema’s werken, weten dat kwetsbaar zijn op veel vlakken moeilijker is voor mannen dan voor vrouwen. En hoewel feministen dit probleem vaak kennen, zijn ook zij niet per se die nodige veilige haven.

Feminisme is een enorme bron van kennis om je leven als een ‘gegenderd’ mens te leren begrijpen. Toch voelen cismannen een drempel om in feministische kringen over hun ervaring te praten. Vreemd is dat niet. Sommige feministen, mezelf niet uitgesloten, voelen de behoefte om te zeggen: “Daar gaat het nu niet over.”

Himpathy

Ook feministische cismannen kunnen dat zo ervaren. Ze voelen dat ze het recht niet hebben om te klagen, vooral niet als het over genderongelijkheid gaat. Filosoof Kate Manne ontwikkelde de term himpathy om te praten over de ongepaste aandacht die naar mannen gaat. Als we te veel aandacht aan de man geven, verdwijnt iedereen die geen man is naar de achtergrond.

Er is één hoek waar wel veel aandacht aan mannelijkheid geschonken wordt. De Manosphere wordt dit overkoepelend genoemd. Er wordt online gepraat over wat het is om man te zijn en wat er moeilijk is aan man zijn in deze tijd. Maar dit is niet alleen een plek waar je je hart kan luchten.

Dit collectief bevat onder anderen de Men’s rights movement, de Red Pill community en incels. De groepen zijn zeer rechts en staan bekend om hun vrouwhatende ideologie. Maar zij erkennen iets waar op veel plekken geen ruimte meer voor is: mannen worstelen.

De Manosphere maakt het voor sommige mannen makkelijker, maar voor meer mannen juist moeilijker om over hun problemen te praten. Als je als cisman tegen vrouwen zegt dat mannen ook onderdrukt worden op basis van gender, dan is een associatie met de Manosphere-ideologie namelijk niet ver weg. Straks ben je niet alleen iemand die aandacht vraagt voor jouw ervaring, maar ook een extreemrechtse vrouwenhater!

Feminisme is…

Heeft Manne dan ongelijk als ze zegt dat het gevaarlijk is om te veel aandacht aan de man geven? Niet per se. Ze ontwikkelt het concept himpathy namelijk in samenhang met daderschap. Wanneer vrouwen slachtoffer worden van seksueel misbruik en zich daarover uitspreken, dan gebeurt het regelmatig dat er veel sympathie gaat naar de man die beschuldigd wordt.

“Is de publieke schande niet genoeg straf?” of “zijn leven is geruïneerd” wordt er gezegd, terwijl het slachtoffer in de kou staat en soms zelfs in diskrediet wordt gebracht omdat ze de dader in een slecht daglicht zet. Manne heeft dus gelijk als ze zegt dat vrouwen kritisch mogen zijn wanneer de aandacht en sympathie naar een man gaat. Maar een gezonde houding is meer dan een regel over wie sympathie mag verwachten en wie niet.

De Zwarte feministische filosofe bell hooks helpt ons een stap verder. Haar interpretatie van feminisme focust niet op vrouwen of mannen, maar op het systeem: “De ziel van feministische politiek is de verbintenis om patriarchale onderdrukking te beëindigen, voor vrouwen en mannen, meisjes en jongens.” Niet iedere vorm van sympathie naar mannen is schadelijk, maar sympathie die het patriarchaat versterkt en vrouwen onderdrukt is dat wel. Himpathy ten opzichte van daders is schadelijk omdat het patriarchale structuren versterkt.

Als man krijg je te maken met heel specifieke problemen, maar sommige daarvan zijn ook voor vrouwen bekende problemen in een nieuw jasje. Een van de mannen die mij sprak vertelde over hoe het voor hem was om seks te weigeren aan zijn vroegere vriendin. “Je bent toch geen mietje!” riep hij zichzelf in stilte toe. Een ‘goede vrouw’ geeft seks omdat de vrouw hoort te willen geven, een ‘goede man’ geeft seks omdat de man altijd seks hoort te willen. Het klinkt alsof iedereen slachtoffer is van hetzelfde systeem.

Het woord ‘mietje’ benadrukt dat nog extra. In één zin forceert deze man zichzelf tot ongewenste seks en bestempelt hij het homoseksuele en het vrouwelijke als minderwaardig. Onze onderdrukkingen zijn verstrengeld. En de oplossing is dat ook.

Epistemische onderdrukking

Iets wat ik in de literatuur over mannelijkheid en de verhalen van mijn vrienden telkens hoor terugkomen, is het gebrek aan een plek om te praten. Zolang we een wereld in stand houden waar mannen niet met elkaar over mannelijkheid en kwetsbaarheid kunnen praten, zullen ze die plek ergens anders moeten zoeken.

Maar als ze ook niet met vrouwen over mannelijkheid kunnen praten, omdat ze voor die vrouwen mannelijk moeten zijn of omdat de woorden die ze zoeken in vrouwelijke ogen besmet zijn door de Manosphere, dan doen we mannen een epistemisch onrecht aan.

Epistemische onrechtvaardigheid is onrechtvaardigheid die plaatsvindt binnen onze kennispraktijk. Het is een epistemisch onrecht om niet bij te kunnen dragen en geen concepten te kunnen vinden om bij te dragen aan de kennis die relevant voor je is.

Zoals gezegd, feminisme is een enorme bron van kennis om je leven als een ‘gegenderd’ mens te leren begrijpen. Toen ik feministische filosofie begon te bestuderen had ik vaak mijn emotionele vangnet nodig. Jezelf opnieuw interpreteren is soms een opluchting, maar ook altijd een pijnlijk proces. Met de definitie van bell hooks in de hand zouden feministen ideeën over mannelijkheid niet buiten moeten houden. Ook mannen hebben een safe space nodig. Alleen dan kunnen we allemaal onder de verminkende druk van het patriarchaat uitkomen.

Graag bedank ik Wouter van Hooydonk, zijn kwetsbaarheid en kennis hebben dit stuk gemaakt tot wat het is.